دکترعلیرضا صدرا عضو هیات علمی دانشگاه تهران در کتابی که چندی پیش از سوی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با عنوان «علم مدنی فارابی» روانه بازار شد بازخوانشی متن محور و پدیدارشناسانه از فلسفه سیاسی فارابی؛ این بنیادگذار تفکر فلسفی در جهان اسلام ارائه کرده است. عنوان کتاب «علم مدنی فارابی» بوده و در واقع «علم مدنی» است. که شامل«علم سیاست» یا «علم سیاسی» محسوب می شود. -پرسمان اصلی این اثر «علم مدنی فارابی و جامعه شناسی کنت» است. در حقیقت علم مدنی، اجتماعی و سیاسی فارابی و فلسفه و علم جامعه شناسی و سیاست پوزیتیویستی کنت بوده که موضوع دو رساله و اثر او یعنی «فلسفه پوزیتیویستی» (که جامعه شناختی خود را آنجا آورده) و - «سیاست پوزیتیویستی» است. متن پیش رو، تنقیح گفت و گویی است که به انگیزه بازخوانی این کتاب با علیرضا صدرا صورت گرفته و سعی شده است حاصل ویرایش استاد بدون هیچ گونه دخل و تصرفی در معرض دید و مطالعه مخاطبان قرار گیرد.

سام محمودی سرابی

-موضوع اصلی؛ «فلسفه علم سیاست/ سیاسی» و در حقیقت «پدیده شناسی علم سیاسی» به معنای اعم است. یعنی هم فلسفه به معنای اعم بوده و اعم از؛ هستی شناسی و چیستی شناسی و نیز معرفت شناسی و حتی روش شناسی علم و علمی است. هم سیاست به معنای اعم بوده و اعم از؛ راهبرد سیاسی/ مدنی، جامعه مدنی/ سیاسی، نظام سیاسی و مدنی و حتی دولت به عنوان فرانهاد سیاسی و مدنی و نیز مدنیت است.

بهاء؛ طرح نظریه و نظام علم مدنی/ سیاسی/ راهبردی و حتی نظام دوساحتی علمی توحیدی و متعالی در قیاس با نظریه و نظام علمی متعارف، تک ساحتی و طبیعی متعارف مدرنیستی و پست مدرنیستی است.

بهانه؛

یکی- نظریه شناسی و نقادی نظام علمی (تجدد) مدرن اعم از علم اجتماعی/ «جامعه شناسی پوزیتیویستی» (نمودشناسی) و ضدپوزیتیویستی (اگزیستانسیالیسم، فنومنولوژی/ پدیدارشناسی، بودشناسی، هرمنوتیسم و گفتمان) تا پست مدرنیستی به ویژه نهیلیسم پسامدرنیستی آن فرای فرامدرنیسم از سویی.

دیگری- نظریه شناسی، نقادی و تجدید پیشینه ایرانی و پشتوانه اسلامی نظام علمی به ویژه «علم مدنی فاضله» فارابی به منظور روزآمدسازی، کارآمد سازی و کاربردی سازی آن و زمینه سازی تجدید و تاسیس «نظریه و نظام علمی مدنی یا سیاسی و عمومی توحیدی و متعالی جدید» و به عنوان برترین چالش فرارو.

بدین ترتیب این اثر در واقع؛ واکاوی؛

الف- نقادانه (وجوه قوت و صحت« آسیب پذیری ها؛ نارسایی« ناسازواری، « راه حل ها/ پیشنهادات؛ اصلاحی، تکمیلی، جایگزین) و

ب- مقایسه یی دو رهیافت؛

یکی- علمی مدنی فاضله در رویکرد اسلامی « قدیم/ میانه« شرقی/ ایران/ ایرانی بوده،

دیگری- علمی پوزیتیویستی در رویکرد مدرنیستی« جدید« غرب/ غربی است.

-هدف اصلی؛ طرح و اثبات امکان، روش و آثار این مقایسه و نقادی به منظور بازآمدی و به ویژه روزآمد سازی به منظور کارآمدسازی و کاربست نگاه و نظام نظریه راهبردی اسلامی در مواجهه، پردازش و پاسخ به جدیدترین نیازهای معرفتی، روشی و علمی فرارو و فراآینده بوده و هست.

هدف اصلی از طرح؛ همان گونه که اشاره شد؛ زمینه سازی نظریه و نظام علمی مدنی و عمومی، دوساحتی، توحیدی؛ متعادل و متعالی است...


«پدیده- شناسی (علم/ علمی) مدنی به معنای اعم/ عام»

-پرسه های سه گانه پرسمان علم مدنی؛

-پرسه اول- معرفت شناسی (علم/ علمی- فلسفی- عمومی سیاست/ سیاسی/ مدینه/) مدنی -اجتماعی؛

الف- شناخت شناسی مدنی- اجتماعی (اپیستمولوژی) شامل؛

1- امکان (حتی ضرورت) شناخت (تحقیق- تحقق) سیاست/ سیاسی؛

- نخست- شناختن/ شناسایی (/ علم) سیاست/ سیاسی /+

-دیگری- شناساندن (/ تعلیم و تعلیم) سیاست/ سیاسی.

2- حدود شناخت سیاسی؛

-شناخت حقیقی سیاسی/ سیاست حقیقی،

-شناخت یقینی سیاسی/ سیاست یقینی،

-واقعی/ عینی سیاسی/ سیاست واقعی/ عینی.

(مقایسه شود با مراتب سه گانه؛

-حق الیقین، علم الیقین و عین الیقین در قرآن و روایات اسلامی و

-حقیقت، شریعت و طریقت در عرفان اسلامی).

ب- شناخت مدنی - اجتماعی (انتولوژی) شامل؛

1(/ 3). موارد/ مراتب شناخت سیاسی/ مدنی شامل؛

 
سیاست/ سیاسی

-واقعیت سیاسی/ سیاست واقعی/ نمودی، نمود و نمودشناسی سیاست/ سیاسی

(-موضوعیت/ موجودیت؛ وجود- ایجاد موارد سه گانه فوق،

-رابطه؛ گسست/ پیوست؛ علی-تعاملی- تداولی موارد سه گانه،

-نسبت؛ مستقیم/ غیرمستقیم- مثبت/ منفی= معکوس موارد سه گانه)

2(/4). منابع شناحت سیاسی/ مدنی؛

-عقل مدنی/ سیاسی (فطرت/ فواد؛

الف- عقل- فطرت عقلی؛ اصلی و تبعی/ اولیات/ ضروریات / بدیهیات=

داشته ها؛ اصول اولیه سه گانه؛ نظری، علمی و عملی / بنگرید به سه اثر کانت در نقادی عقل؛

محض، نظری و عملی= نگرش عقلی/ علمی /+ s

ب- قلب- فطرت روحی/ وجدان/ اشراق/ شهود/ کشف sعرفان).

- وحی (مدنی/ سیاسی)؛

الف- سمع (محکمات، متشابهات، اشکال / امثال)

ب- افاضه/ الهام/ .....

-حس/ عرف/ عین (/ واقع/ خارج/ بصر) سیاسی/ مدنی.


اول/ الف (سوم/ ج)- روش عقلی سیاسی؛

-برهان/ برهانی (روش عالی)سیاسی«

-استدلال/ استدلالی (روش آلی/ ابزاری/ منطق ذهن= دال مدلول فلسفی، مکتبی، تجربی)سیاسی،

دوم/ ب- روش نقلی؛ استنادی، استنباطی، تحلیل متن (تفقه) و محتوا (تفهم) سیاسی

تفسیر و تاویل= اجتهاد (همانند علم و فن اصول فقه) سیاسی.

سوم/ ج (اول/ الف)- روش(-های) حسی سیاسی؛ /+ s

-استقرایی سیاسی /+ s

-تجربی سیاسی و /+ s

-عرفی سیاسی؛ الف. عرفی علمی سیاسی و /+ s ب. عرفی عمومی / عامی سیاسی


اجتماعی (به معنای عام/ خاص)؛

اولاً- فراگردی متشکل/ مرکب/ برآمد دو فرآیند (عقل/ علم/ حکمت)؛

-الف- نظری/ تحقیقی سیاسی/ علمی سیاسی/ سیاست /+ s

-ب- عملی/ تحققی سیاسی/ علمی سیاسی/ سیاست.

ثانیاً- مراتب سه گانه پدیده و /+ s پدیده شناسی= علم/ علمی سیاست/ سیاسی/ مدنی/ مدینه؛

-اول/ الف (سوم/ ج)- (پرسش چرایی/ مرتبه) هستی (وجود)- شناسی/ حقیقی سیاست=

بنیادشناسی/ مبادی سیاسی.

-دوم/ ب- (پرسش مرتبه) چیستی (ماهیت)- شناسی/ ماهوی سیاست= بودشناسی/ مبانی

سیاسی /+ s

-سوم/ ج (اول/ الف)- (پرسش مرتبه) چگونگی (عوارض نه گانه؛ کمی/ کمیت، کیفی/ کیفیت، ...) - شناسی/ واقعی سیاست= عینی/ خارجی/ نمودشناسی سیاسی

(=پدیده- شناسی- علم/ علمی- مدنی/ سیاست/ سیاسی به معنای خاص/ اخص).

-تنظیم مطالب (فهرست/ ساختار موضوعی) کتاب از آنجایی که بیشتر

یکی- مراد؛ الف. طرح و ب. اثبات و حسب مورد ج. توضیح یا تشریح مطلب یعنی نظریه و نظام علمی مدنی

فاضله بوده تا الف. تبیین علمی و ب. ترسیم عملی و به منظور ج. ترویج و در جهت د. تحقق عینی آن،

دیگری- نظریه شناسی، نقادی و تجدید نظریه تا سرحد نظریه پردازی در این زمینه بوده، به این ترتیب است که؛

فصل اول- مفاهیم و کلیات؛ به ویژه شامل مفروضات یعنی مبانی و چارچوبه نظری و در حقیقت مساله/ مسائل اصلی و فرعی (اعم از اشکالات نارسایی و ناسازواری درونی و برونی نگاه و نظریه و نظام علمی یا علوم موجود و مشکلات نارسایی ها و ناسازواری های توسعه اقتصادی« تعادل اجتماعی و سیاسی و تعالی فرهنگی؛ معنوی و اخلاقی جامعه ایرانی، اسلامی و جهانی ناشی از آنها)، پیش فرض ها، فرضیه و نیز روش تحلیل محتوا، نقادی و مقایسه بهینه و بسامان.

فصل دوم- نظام علمی عمومی و نظریه و فلسفه نقادانه علم مدنی فاضله فارابی تحت عنوان علم مدنی.

فصل سوم- نظام علمی عمومی و نظریه و فلسفه علم و علم پوزیتیویستی کنت و نقادی آن تحت عنوان جامعه شناسی.

فصل چهارم- فرآیند نظری /+ sعملی علم مدنی و اجتماعی به عنوان برترین ویژگی این علوم و بسط رابطه و نسبت میان آنها، تحت عنوان واقعیت و هنجار.

فصل پنجم- نخست روش شناسی و بعد معرفت شناسی نمودشناسی پوزیتیویستی و جامع (بنیادشناسی« بودشناسی« نمودشناسی و حتی« راهبردی/ راهبرد شناسی« غایی/ غایت شناسی) علمی مدنی فاضله که مبین و متضمن نظام بهینه و بسامان و بهینگی و بسامانی نظریه و نظام؛ علم و شناخت مراتب و مراحل نظام ارزشی، بینشی و منشی درونی و برونی کنشی و روشی تا غایی در این علم و جامعه همگی آنها است (آنتونی گیدنز در جامعه شناسی خود بسیار به این رهیافت نزدیک شده است).

-نظریه سازی سیاسی، فلسفی سیاسی و به ویژه علم و علمی سیاسی/ مدنی که اعم از الف. تبیین علمی و در این راستا و

بر این اساس ب.ترسیم عملی نظریه و نظام علمی توحیدی و متعالی به منظور ج. تحقق عینی آن است؛ اولاً- در تداوم و امتداد بحث تا حکمت متعالی و از جمله یا به ویژه بخش بازپسین سیاست و سیاسی آن حکمت متعالی سیاسی و سرانجام حکمت سیاست/ سیاسی متعالی امام خمینی(ره) در/ از آثاری چون مصباح الهدایه الی الخلافه و الامامه، شرح جنود عقل، .... استنباط شده و مستفاد می شود.

ثانیاً- به ترتیب پیش گفته بوده و خواهد بود و بلکه بایسته و نیز شایسته است با این (چنین) ساختار راهبردی باشد.

-علم مدنی؛ علم سیاسی جامعه، نظام اجتماعی/ سیاسی و دولت یعنی فرانهاد راهبردی کشور است. از جمله شامل راهبرد یا سیاست راهبردی و مدنی نیز می شود. در این صورت علم مدنی اعم از اجتماعی و سیاسی بوده و علم سیاست، اخص از آن است و جزیی از اجزا و ارکان علم مدنی به شمار می آید.

علم مدنی فارابی/ فارابی در علم مدنی خویش، با رهیافتی راهبردی اعم از الف. بنیادین، ب. جامع، ج. نظاممند و د. هدفمند و با نگاه و نظام نظریه یی اینچنین؛ جامع تمامی موارد و مراتب پیش گفته در پرسمان علم مدنی، پرسه های سه گانه؛ معرفت شناسی، روش شناسی و پدیده شناسی و فرآیندهای دوگانه؛ نظری و عملی فراگرد پدیده شناسی و مراتب سه گانه؛ بنیادشناسی، بودشناسی و نمودشناسی، درست به ترتیب ترسیمی فوق و سیر و ساختار بسامان و بهینه آن است. بدون اینکه به جزء نگری و ظاهرانگاری/ پنداری افراطی و یکسویگی بگراید، بدانسان که اگوست کنت فرانسوی (قرن19م.) در تداوم و تکامل رویکرد علم سیاست طبیعی اعم از ارگانیکی ماکیاولیستی (قرن16م.) و مکانیکی هابزی (قرن17م.) تحت تاثیر مکانیک سماوی نیوتنی تا علم طبیعی جامع (و بعد جامعه شناسی) و سیاست پوزیتیویستی (تحققی / تحصلی/ اثباتی= نمودشناسی) که به تقلیل و شیء انگاری جامعه منجر شد. در نتیجه نوعاً در علم یا علوم اجتماعی و سیاسی نیز بسان علوم طبیعی صرفاً به موارد سوم معرفتی، روشی و علمی در ساختار سه گانه فوق بسنده می کند، و تنها به شناخت واقعیت ظاهری و ظاهری واقعیت، روش حسی و نمودشناسی پرداخته و اعتبار و حجیت علمی آنها را می تواند روشن یا ثابت کرده و می پذیرد. همچنین بدون اینکه فارابی به سویه تفریطی جریانات متعارض و ضدنمودگرایی پوزیتیویستی و نیز ضدطبیعت نگری مقابل آن (طی قرون 19 ، 20 و 21م.) گرفتار آید. بسیاری از اگزیستانسیالیسم کی یر کگاردی، پدیدار شناسی فنومنولوژیستی هوسرلی و بودشناسی هایدگری و حتی زبان کاوی ویتگنشتاینی تا معناکاوی هرمنوتیسم و معرفت شناسی گفتمان (ی) در قبال، حتی در مقابل و بلکه در مقابله با و پاسخ به نقص و نارسایی یا کاستی و نیز تناقض و ناسازواری یا ناراستی ذاتی و درونزادی علم و اندیشه پوزیتیویستی و بلکه مدرنیستی و شالوده های طبیعی (ناتورالیستی/ نچرالیستی) نامتعادل به جای متعادل، مادی (ماتریالیستی) نامتعالی و تک ساحتی تا حد شیءپندار به جای دوساحتی و متعالی، دوگانه پندار سکولاریستی به جای توحیدی یگانه انگار و اومانیستی و بشری (طبیعی و به خود واگذشته) آن به جای انسانی (مختار/ خودگران و خداگرا) و حتی راسیونالیستی که غالباً یا نوعاً هوش یا شعور طبیعی (مشترک یا مشابه حیوانی ولو پیشرفته و ابزاری و به اصطلاح جزیی و بازاری محاسب) را با عقل به معنای خرد عالی هدایت گر و حکمت خیز متعالی اشتباه گرفته اند. جریاناتی که موجب و موجد و حداقل زمینه ساز پست مدرنیسم به ویژه بدبینانه پسامدرنیستی و نهیلیسم نسبیت انگار مطلقه، نیست پندار و بلکه همه چی انگارانه؛ معرفتی و معرفت شناختی، روشی و روش شناختی و در نتیجه علمی و پدیده شناختی (امثال فایربند؛ در «علیه روش» و «همه چیز ممکن» او و حتی پیشتر در«حقیقت و روش» گادامری و هرمنوتیسم نسبی مطلق او) شده که بسیاری از آثار سوء اجتماعی و سیاسی در جوامع مربوطه را امروزه و بدتر از آن در فردا و فراآینده باید در این فرآیند ها جست وجو کرد. علم مدنی در حقیقت علم مدنی (جاویدان، sراستین،) فاضله (وs متعالی) که آمیزه یی از آموزه های عقلی، نقلی/ و حیانی و عرفی/ تجربی بوده در حقیقت برآمد دانایی (حکمت/ فلسفه/ ارزش P:Phlosophy)، بینش (معرفت/ نالج؛ Knowledge:K) و دانش (ساینس؛ Science:S) یا آگاهی مدنی و سیاسی است. این سنت که ریشه در حکمت جاویدان شرقی و ایرانی با همین ساختار سه وجهی (مثلثی/ هرمی) داشته و در سیری تکاملی تدریجاً با گذار به یونان/ آتن در اوج معرکه یکسویه گرایی تفریطی تفلسف (فلسفه طبیعی امثال هراکلیتوسی) و افراطی سوفیسم (فلسفه نمایی سوفیستیکی امثال پروتاگوراسی و گورگیاسی) به جریان میانه، متعادل و منطقی بازتولید حکمت و فلسفه راستین یونانی توسط سقراط، افلاطون (رسائل و جمهوریت تا نوامیس) و ارسطو (منطق، متافیزیک، اخلاق نیکوماخوسی و سیاست) و تالیف (فراهمی، فرآوری اعم از تنقیح، تنظیم، تبویب و تدوین) و فرابری (تعلیم/ تدریس و ترویج به منظور تحقق) می انجامد، در بازگشت و بازسازی بر مبانی اسلامی و به ویژه رویکرد قرآنی (چنان که خود فارابی نیز خود در رساله التنبیه علی سبیل السعاده به آن توجه و اشاره داشته، هانری کربن در تاریخ فلسفه اسلامی به آن پرداخته و جرج سارتون در مقدمه تاریخ علم خود به آن اذعان دارد)، در تداوم در حکمت متعالی به ویژه معطوف به سیاسی صدرایی به مرحله کمال تعادل+تعالی خویش دست می یابد. چنان که حکمت سیاسی متعالی امام با تاکید بر فرآیند عملی سیاسی و سیاست عملی حکمت و علم مزبور و تقویت آن، موفق به دستیابی به نظام نظریه و نظریه نظام سیاسی متعادل و متعالی اسلامی شده و با راهبری راهبردی خویش در انقلاب و نظام سیاسی جمهوری اسلامی، به تاسیس و تثبیت نظام سیاسی نوبنیاد، نمونه و الهام بخش و اثربخشی می شود که هم اینک؛

از سویی چشم انداز بلندگستر توسعه متعالی یعنی توسعه دوساحتی و سه بخشی (همان سه وجهی)اقتصادی، سیاسی و فرهنگی یعنی توسعه اقتصادی« توسعه/ تعادل سیاسی و اجتماعی و توسعه/ تعالی فرهنگی؛ معنوی و اخلاقی را در فراآینده خود دارد.

از دیگر سو با چالش ارتقای کارایی (نظام ارزشی، بینشی، منشی و نیز کنشی و روشی) نیروها و کارآمدی (زیرساختی، ساختاری و راهبردی نهادین) علمی (مطالعات پیمایشی/ آمایشی و تحقیقاتی نظری= پژوهشی /+ s آموزشی /+ sاطلاع رسانی و /+ s عملی اعم از راهبردی و /+ sکاربردی ملی اعم از دولت و دولتی و (= / s) اجتماعی در تمامی بخش های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی داخلی و خارجی که فرا روی همگی نیروها و نهادهای علمی، راهبردی و کاربردی فرهیخته بوده، به منظور تحقق و دستیابی به اهداف والا ولی کاملاً دست یافتنی (سند) چشم انداز خود مواجه است.

چشم انداز توسعه متعادل و متعالی و چالش ارتقای کارایی و کارآمدی که در صورت ترسیم عملی، تبیین علمی و تحقق عینی بهینه و بسامان، می تواند زمینه ساز تجدید و تاسیس تمدن نوین ایرانی- اسلامی باشد به ویژه در فرآیند جهانی شدن فنی و اقتصادی در مواجهه با جهانی سازی غربی و نظامی و در راستای جهانی گرایی فرهنگی و مدنی که در جریانند. نگاه و نظام نظریه راهبردی علم مدنی (انسانی، اجتماعی و سیاسی) فاضله با پیشینه علم و حکمت جاویدان ایرانی و راستین یونانی از سویی و برآمد آن یعنی علم و حکمت متعالی (معطوف به) سیاست و به ویژه علم و حکمت سیاست و سیاسی متعالی در نظریه علمی و سنت عملی حضرت امام خمینی(ره) تنها و برترین گزینه گذار توسعه متعالی، تمدن پرداز و تاریخ ساز حال و آینده پیش رو است.

این اثر که جدیدترین و جدی ترین نقادی نگاه، نظریه و نظام علمی متعارف (به ویژه پوزیتیویستی) به معنای فوق و نظریه پردازی علم مدنی(اجتماعی و سیاسی)متعالی بوده و پیش درآمد نظریه سازی علم سیاست و مدنی متعالی است، در صورت عطف توجه فرهیختگان دانشمند و دانشمندان فرهیخته و دانش پژوه حتی توجه به ترتیب سازمان و سیر و ساختار پیش گفته (پرسمان، پرسه ها و پرسش های نظری و عملی و به ویژه مراتب سه گانه هستی شناسی، بودشناسی و نمودشناسی) ضمن راهنمایی و حتی راهگشایی اهم پرسه های علمی، راهبردی و کاربردی، نظریه و نظام اندیشگی و علم جدید و جهانی را با رویکرد علم توحیدی و متعالی، رهیافت راهبردی و راهبرد عمومی و مردمی تبیین، ترسیم و تحقق بخشد.

به ویژه با پیشینه سترگ ایرانی و حتی یونانی پیش گفته، پشتوانه استوار و رصین اسلامی و یافته های نوین که به عنوان دست مایه ها به ترتیب، مبادی، مبانی و داده ها (بسان مواد اولیه) آن را تشکیل می دهند.

این نگاه و نظریه فضا و فرصتی را فراهم خواهد ساخت که با تقسیم بندی، دسته بندی و طبقه بندی نوین علمی، نظریه نظام علم توحیدی و متعالی را در تداوم تقسیم بندی ها و نظام علمی، ارسطویی (علوم دوگانه نظری و عملی و هر کدام سه گونه و جمعاً شش گونه)و حتی خود فارابی (علوم پنج گانه، منطق، زبان، پایه، حکمت و مدنی) و فرای آنها متشکل از علوم سه گانه توسعه (پایه، مهندسی و پزشکی)، راهبردی (مدیریتی، حقوق و سیاسی) و فرهنگی (انسانی و اجتماعی)، به جای نظام علمی و تقسیم بندی رایج و متعارف علوم به (پایه) فنی و مهندسی، پزشکی و انسانی که بیشتر بیکنی بوده و در حقیقت به تجزیه علوم به جای تقسیم تخصصی علوم کشیده شده است، ترسیم و تبیین شده و ترویج و تحقق یابد. تا خود این به نوبه خویش بسیاری از خلأ های بین رشته یی را که حتی با ایجاد علوم بین رشته یی نیز مرتفع نشده اند، مرتفع شوند.

نظام نظریه و نظریه نظام علمی مدنی تبیین و ترسیم شده در این اثر که با سایر آثار ارائه شده نگارنده (مثل کتاب نگرش فلسفی سیاسی و ده ها مقاله انتشاریافته نویسنده در زمینه فلسفه علم سیاسی و نیز وضعیت علوم و نیز گرایش های علمی)، انجام شده و در جریان انتشار (مثل دانشنامه حکمت متعالی سیاسی، گرایش علمی کارگزاری سیاسی در اسلام و ایران و نیز گرایش علمی فقهی سیاسی در اسلام و ایران) یا در دست انجام (علم سیاسی متعالی ویژه و محور اصلی همایش علمی و بین المللی تحت همین عنوان که توسط پژوهشکده اندیشه سیاسی پژوهشگاه علوم و اندیشه اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم در جریان است) یا برنامه (نگرش علمی سیاسی در اسلام و ایران) پوشش داده می شود، پیشینه و پشتوانه لازم برای این مهم را فراهم ساخته و می سازند. امید که مورد توجه و اقبال قرار گیرند.

برجسته ترین نمود و نماد این اثر؛ نگرش و نمایش آشتی و آمیزش (آموزه های ولو به ظاهر آشتی ناپذیر و ناسازگار) سه گانه ها و در حقیقت سه گونه های یگانه (وحدت در عین کثرت و کثرت در عین وحدت مبداء غایت و نظام ها)ی زیرین است؛

1- منابع/ مبادی؛ عقل، وحی و عرف

2- معارف؛ حقیقی، یقینی و ظنی

3- مراتب؛ حقیقت، ماهیت و واقعیت

4-روش های برهان/ تعلیل، تحلیل/ تبیین و توصیف/ تجربه و سرانجام

5- فلسفه، دین و دانش، دانایی، بینایی/ بینش و دانش/ آگاهی و در نتیجه برآمد راهبردی و ساختاری آنها

یعنی

6- کلان بخش ها و راهبردهای توسعه« تعادل و تعالی و به همین سان

7- گستره های فرد و فردی، جمع، جمعی و اجتماعی/ جامعه و اصالت، نقش و توامانی و مکمل بودن آنها.

مورد یا موارد، موضوعات و مسائلی که از دیرپاترین و فراگیرترین چالش های حتی جدل خیز علمی و جدال برانگیز عملی بوده و هم اینک به جای توحید، تعادل و تعالی در جهان به مرحله تعارض، تشتت و تنازع انجامیده اند.

یگانگی (وحدت/ توحید) در عین چندگونگی (کثرت/ تکثر) و نیز متقابلاً چند/ سه گونگی اینها در عین یگانگی (مبدأ« نظامsغایت/ غایی) اینها در این اثر برنمایانده شده و با پاسخ صریح راهبرد و نظریه راهبردی راهنما و راهگشایی در این زمینه ها ترسیم و تبیین شده است. جملگی موارد فوق ادعاهایی نه کوچک بوده و نه گزاف هستند. ادعایی که دغدغه هایی جدی و جهانی بوده و هر آن جامعه مدنی و مدنیتی که نه صرفاً مدعی ظاهری و زبانی بلکه مبتکر و موسس واقعی اینچنین نگرش و گرایش، نگاه، نظریه و نظام و سرانجام رویکرد، رهیافت و راهبردی علمی و عملی بوده، و قادر به تبیین علمی، ترسیم عملی و تحقق عینی آن به گونه پیش گفته باشد، یقیناً ضمن تضمین و تامین رسایی و سازواری (درونی و برونی) و در نتیجه ارتقای کارایی و کارآمدی (زیرساختی، ساختاری و راهبردی) اعم از بهره وری و اثربخشی نیرو ها و نهادهای علمی و عملی (راهبردی و کاربردی)، زایا، پویا و پایا خواهد بود. در نتیجه و قطعاً آینده از آن او یا آن است.

ہ عضو هیات علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

شنبه، 16 خرداد 1388 - شماره 1968   روزنامه اعتماد